top of page
Deze site is ontworpen met de
.com
website builder. Maak je website vandaag nog.Nu beginnen

Racistisch denken door de tijd heen

Racisme is helaas van alle tijden. Er zijn altijd al mensen geweest die anderen beoordeelden en veroordeelden op basis van hun huidskleur, geloof, gewoontes en afkomst. In deze lessen kijken we specifiek naar het racisme in de wetenschap. Er waren wetenschappers die theorieën formuleerden om het geloof in het racisme te versterken en waaruit bleek dat bepaalde rassen beter waren dan andere rassen. Ook waren er wetenschappers die de mensheid opdeelden in verschillende rassen. Dit wetenschappelijke racisme diende als een goed excuus voor het kolonialisme. In deze eerste les kijken we naar opvattingen door de tijd heen die te maken hebben met het wetenschappelijk racisme. We reizen helemaal terug in de tijd en nemen als beginpunt de Oudheid.

​

De Oudheid

De wortels van het wetenschappelijk racisme zijn terug te vinden in de tijd van de oude Grieken en Romeinen. Een bekende en invloedrijke figuur uit deze tijd was de Griekse arts Hippocrates. In een bekend werk van hem genaamd Lucht, Water en Bodem komt de racistische gedachte al naar voren dat donkere mensen lafaards zijn en dat blanke mensen dappere strijders zijn. Ook de Romein Vitruvius die architect, militair en ingenieur was stelde dat de rassen die het dichtst bij de zuidelijke helft van de as een kleiner lichaamspostuur hadden, met een donkere teint, krullend haar, zwarte ogen en weinig bloed als gevolg van de zon. Door dat weinige bloed zouden zij daarom te zwak en bang zijn om te strijden.  Aan de andere kant zouden mensen die geboren zijn in koude landen met een blanke huid wel bekwaam  zijn om te strijden zonder angstig te zijn.

 

De Verlichting

In de Verlichting bestonden er grofweg twee gedachtegangen over de mens. Vóór de 16e eeuw waren Westerse opvattingen over de oorsprong van de mensheid gelijk met die van het christendom. Iedereen leerde dat de mens van Adam en Eva afstamde, wat betekende dat ieder mens dezelfde voorouders had en dus gelijk was. Deze Bijbelse visie dat de mensheid één oorsprong heeft werd later met een moeilijk woord het monogenisme genoemd. Daaraan ontleende men de conclusie dat slavernij onnatuurlijk was. Door de ontdekkingsreizen kwamen Europeanen in contact met andere volkeren en raakten er steeds meer van bewust dat er verschillen zijn tussen mensen. Men ging zich toen afvragen of alle mensen wel van Adam en Eva afstammen. Ook verschillende denkers van de verlichting bogen zich over deze kwestie. Uiteindelijk kwam rond de 19e eeuw het zogeheten polygenisme steeds meer in zwang.  De theorie van het polygenisme ging ervan uit dat er verschillende rassen bestaan en dat mensen dus een verschillende oorsprong hebben.  Het polygenisme werd steeds meer beschouwd als een moderne, wetenschappelijke visie in tegenstelling tot de Bijbelse visie. De Westerse beeldvorming over gekoloniseerde gebieden werd steeds meer gekenmerkt door het ‘anders zijn’.

​

Een aantal verlichtingsdenkers uitgelicht

​

Om een beter  beeld te krijgen van wat het polygenisme is, gaan bespreken we een paar  invloedrijke filosofen uit de Verlichting. 

 

Voltaire

​

​

​

​

​

​

 

 

 

Bij het vak geschiedenis is Voltaire vast al wel een paar keer aan bod gekomen. Hij was een van de belangrijkste filosofen van de Franse verlichting. Voltaire vond het Bijbelse monogenisme lachwekkend en zei daarover het volgende:

​

'Het is een serieuze kwestie om af te vragen of Afrikanen van de apen afstammen of stammen of dat de apen van de Afrikanen afstammen. Onze wijze mannen hebben gesteld dat God de mens heeft geschapen. Maar moeten we dan het volgende beeld hebben van God: een man met een platte zwarte neus met nauwelijks intelligentie? '

​

Als je dit stuk leest dan zou je wel denken dat Voltaire een voorstander is geweest van de slavernij in Afrika. En veel critici beweerden dat Voltaire met zijn uitspraken de slavenhandel heeft verrijkt. Maar dat is niet waar, want hij heeft de slavenhandel juist fel veroordeeld. In zijn boek Candide ou l'optimisme  is hij erg kritisch over de praktijken in de Surinaamse koloniën.  Klik op de onderstaande knop om een fragment uit het boek te lezen:

​

​

​

​

David Hume

​

​

​

​

​

​

​

​

​

De Schotse verlichtingsfilosoof David Hume had een fascinatie voor de fysieke diversiteit van de mens, maar hij geloofde tevens dat extreme warmte of zonlicht de menselijke potentie vernietigde. Hume verdedigde de inferioriteit van de niet-Europeanen en maakte een onderscheid tussen verschillende rassen. Volgens hem was alleen het blanke ras in staat  tot beschaving. Hume vergeleek de Afrikanen zelfs met papegaaien: ze herhalen alles, maar begrijpen niets.

 

Montesquieu

​

​

​

​

​

​

​

 

 

Een andere invloedrijke Franse filosoof was Montesquieu. Hij  bracht vaak zijn mening op een grappige en  ironische manier naar voren in zijn werk. L'esclavage des negres is daar een voorbeeld van. In deze passage brengt Montesquieu belachelijke argumenten naar voren over de slavernij, waardoor de mensen wel direct met het onderwerp werden geconfronteerd. Als je op de onderstaande button klikt dan kun je een stuk lezen.

Je zou denken dat Montesquieu een voorstander was van het kolonialisme, maar dat was niet zo. Als je zijn ideeën kent dan weet je dat hij tegen de slavernij was. Het fragment moet dan ook ironische worden gelezen.

​

​

De klimaattheorie

Een beroemde theorie van Montesquieu is de klimaattheorie waarin hij een verband legt tussen het klimaat en het karakter van een volk.  Volgens Montesquieu bepaalde het klimaat welke eigenschappen een volk had. Hij beweerde zelfs dat bepaalde klimaten superieur zijn. Hij omschreef Europa als een sterk continent dat vooruitging door wetenschappelijke ontwikkelingen. In koude klimaten zijn de mensen nuchtere harde werkers. In warme klimaten is het zo warm dat mensen lui worden. De mensen Continenten als Afrika en Azië hadden dus minder geluk.  Hoewel Montesquieu een tegenstander was van de slavernij werd  deze theorie wel gebruikt om ‘wetenschappelijk’ te rechtvaardigen dat Afrikanen minder waren. Gelukkig is dit idee inmiddels achterhaald. In de volgende les komen er nog veel meer theorieën aan bod.

​

Samenvattend

In deze les heb je geleerd dat racistisch denken niet alleen iets is wat van deze tijd is. Zelfs in de Oudheid werd er al onderscheid gemaakt tussen volken. In de Verlichting kwam dit tot een hoogtepunt en geloofden steeds meer mensen in de gedachte dat niet alle mensen dezelfde oorsprong hebben. Dat wordt het polygenisme genoemd. We hebben een aantal bekende filosofen besproken die felle racisistische uitspraken hebben gedaan die er aan bij hebben gedragen dat koloniale overheersing door veel mensen werd geaccepteerd. 

​

​

Test je kennis over de lesstof door de proeftoets te maken! Deze is te vinden onder het kopje "More". 

​

Als je nog meer wilt weten over het onderwerp dan zijn de onderstaande links misschien wel interessant:

 

 

  • Het boek The Invention of Racism in Classical Antiquity van Benjamin Isaac is interessant als je meer wilt weten over racistische opvattingen in de Oudheid

​

  • http://www.humanistischecanon.nl                                                                                                                                      Op deze website kan je meer informatie vinden over de besproken filosofen. Ook kun je hun werken downloaden op deze pagina.

 

Een artikel over de politieke partij DENK en Montesquieu

​

  • Het boek  Het paradijs overzee van Gert Oostindie is ook interessant om te lezen. Het gaat over Nederland en de gekoloniseerde gebieden in de Nederlandse Caraiben. Een hoofdstuk is ook gewijd aan Voltaire

​

​

bottom of page